Duygusal Farkındalık Nedir? Duygularımızı Nasıl Fark Ederiz?

Duygusal Farkındalık Nedir?

Duygularımız, bize ihtiyaçlarımızı hatırlatan, düşüncelerimize ve davranışlarımıza eşlik eden ve ruh halimizin nasıl olduğunu bildiren habercilerdir. İnsan olarak bir bütün olarak gelişmemiz, duygusal dünyamızı da anlayıp geliştirmeye bağlıdır. Doğamız gereği, tüm duyguları olay ve durumlarla bağlantılı olarak hissediyoruz. Fakat her zaman ne hissettiğimizi fark edemeyebiliyoruz.

Duygusal farkındalık, kişinin kendi duygularını ve bu duyguların altında yatan düşünceleri, bedensel duyumları, davranış eğilimlerini anlama kapasitesidir. Psikolojide “duygusal zeka” kavramının temel bileşenlerinden biri olarak kabul edilir. Yani yalnızca “kızgınım” demek değil, kızgınlığın beden hissini, zihindeki tetikleyicileri ve tepkisel davranışları da görebilme becerisidir.

Duygusal Farkındalık Ne İşe Yarar?

Duygulardan daha çok haberdar olmak, davranışsal tepkilerimizi değiştirmek ve kontrol etmek için önemli bir fırsat oluşturur. Kendimizin ve çevremizdeki diğer insanların duygularının farkında olmak hem sosyal iyi oluşun hem de bireysel iyi oluşun önemli bir parçasıdır. Duyguları fark etmekte ve ifade etmekteki herhangi bir problem kişiler arası ilişkilerimizi olumsuz etkileyebilmektedir. Üstün Dökmen, insanın duygularına iki yönden ihtiyacı olduğunu söyler; ilki, günlük yaşamı sürdürebilmek ve motivasyon kaynağı olarak, ikincisi ise varoluş düzeyini yükseltmek için. 

Duygusal farkındalık ayrıca kişinin çevresiyle ilişkisini anlamasını ve sıkıntıyla daha iyi baş etmesini sağlar. Duygusal farkındalığı daha yüksek kişilerin olumlu duyguları yaşama oranlarının ve kendilerine saygılarının daha yüksek olduğu, daha dışa dönük ve sosyal oldukları ve yaşam doyumlarının da daha yüksek olduğu görülmektedir. Duygularını tanıyıp ifade edebilen bireylerin çatışma çözme becerileri daha yüksektir.

Duygularımızı Nasıl Fark Ederiz?

Duygular çoğu zaman ilk olarak bedende hissedilir, ardından düşünce ve davranışa dönüşür. Kalp atışındaki hızlanma, nefes alışverişindeki düzensizlik, midede bir kasılma ya da omuzlarda gerginlik gibi sinyaller, çoğu zaman duygunun zihne ulaşmasından önce kendini gösterir. Duyguları yakalayabilmenin ilk adımı, bu bedensel ipuçlarını bilinçle gözlemlemektir.

• Bedensel Tarama: Duygular önce bedende belirir. Kalp çarpıntısı, mide kasılması, nefes değişimi gibi ipuçlarını fark etmek önemlidir.
• Adlandırma: Nörobilimci Daniel Siegel’in vurguladığı gibi, duyguyu kelimelere dökmek amigdaladaki aşırı aktivasyonu azaltır. “Kaygılıyım” ya da “utanç hissediyorum” demek, bu nedenle sadece bir dil eylemi değil, sinir sistemi açısından yatıştırıcı bir müdahaledir. Bu süreçte kullanılan kelimelerin olabildiğince net ve duygunun nüanslarını yansıtır biçimde seçilmesi, örneğin “huzursuzluk” yerine “belirsizlikten doğan tedirginlik” demek, farkındalığı derinleştirir.
• Duygu Günlüğü: Gün sonunda hissedilenleri, tetikleyicileri ve düşünceleri yazmak duyguları tanımayı kolaylaştırır.
• Mindfulness / Anda Kalma: Düşünceyi yargılamadan izlemek, duygunun doğal dalgalanışını gözlemlemeye yardımcı olur.
• Empatik Geri Bildirim: Güvendiğimiz biriyle paylaşmak, duyguyu dışa vurma ve yeniden değerlendirme imkânı sağlar.

Tüm bu içsel süreçlere, güvenilir ilişkilerde kurulan empatik iletişim de eşlik eder. Bir duyguyu bir başkasına anlatmak, sosyal sinir ağlarını uyararak hem duygunun doğrulanmasını hem de düzenlenmesini kolaylaştırır. Bu nedenle yakın bir dostla ya da terapistle duyguları paylaşmak, farkındalık yolculuğunu derinleştirir. Son olarak, yüz ifadeleri ve beden dili gibi ince ipuçlarını gözetmek de özellikle hızlı geçen öfke veya korku gibi duyguları daha erken aşamada tanımayı sağlar.