Travma Nedir? Travmaya Yatkınlık Mümkün Mü?
Travma Nedir?
Travma, bir kişinin dayanma kapasitesini aşan bir olayın (veya olaylar dizisinin) beden, zihin ve duygular üzerindeki kalıcı etkisidir. Yani travma, olayın kendisi değil; olaydan sonra bedenin ve zihnin nasıl tepki verdiğidir.
Kısacası: Travma, “başına gelen” değil, “o an içinde ne kadar yalnız ve çaresiz hissettiğin”dir.
Bir trafik kazası, ihmal, istismar, ayrılık, doğal afet, kayıp, hatta küçümsenmek veya sürekli eleştirilmek gibi durumlar travmatik olabilir. Aynı olay iki kişi için farklı sonuçlar doğurur, çünkü travmayı belirleyen şey olayın şiddetinden çok kişinin o anda sahip olduğu içsel ve dışsal kaynaklardır (destek, dayanıklılık, bağ kurma kapasitesi vb.)
Travma Nasıl Oluşur?
Travma sürecinde beyin üç temel sistem üzerinden etkilenir:
Beyin Düzeyinde
- Travma sırasında amigdala (tehdit algısı merkezi) aşırı aktif hale gelir.
- Hipokampus (zaman ve bağlam farkındalığı) bastırılır; olay “şu an oluyor” gibi hissedilir.
- Prefrontal korteks (mantıklı düşünme) devre dışı kalır. Bu yüzden travma anında “düşünemedim, donup kaldım” denir.
Beden Düzeyinde
- Sinir sistemi “kaç, savaş ya da don” tepkisine geçer.
- Eğer tehdit bitmesine rağmen beden “tehlike geçti” sinyali alamazsa, sistem alarmda kalır. Bu da kronik stres, uykusuzluk, kas gerginliği, sindirim sorunları gibi bedensel belirtilere dönüşür.
Duygusal Düzeyde
- Travmadan sonra kişi yoğun korku, suçluluk, öfke, utanç gibi duyguları bastırabilir.
- Bu bastırma, uzun vadede duygusal uyuşma, boşluk hissi, kendine yabancılaşma gibi sonuçlar doğurur.
Travma Nasıl Anlarız?
Travma her zaman “büyük bir olay” olarak gelmez. Bazen yıllar önce yaşadığın ama hâlâ aklına gelince boğazında düğüm oluşan bir sahne travmanın izidir.
Travmada aşağıdaki göstergeler sık görülür:
Zihinsel Belirtiler
- Olayı düşünmemeye çalışırken sık sık hatırlamak,
- Odaklanma güçlüğü,
- “Ben artık eskisi gibi değilim” hissi,
- Zaman zaman “sanki dışarıdan kendime bakıyorum” duygusu (dissosiasyon).
Bedensel Belirtiler
- Sebepsiz çarpıntı, kas gerginliği, mide problemleri,
- Ani ses veya dokunuşla irkilme,
- Uyku bozukluğu, kabuslar,
- Enerji düşüklüğü, sürekli alarmda olma hissi.
Duygusal Belirtiler
- Güvensizlik, utanç, suçluluk,
- Aşırı öfke ya da duygusal donukluk,
- Yakın ilişkilerde kaçınma veya aşırı bağlanma,
- Sebepsiz ağlama ya da boşluk hissi.
Travmaya Yatkınlık Mümkün Mü?
Evet, mümkündür. Bazı insanlar biyolojik ve psikolojik olarak travmaya daha yatkın hale gelebilir.
Biyolojik Yatkınlık
- Genetik olarak duygusal düzenleme zorlukları veya yüksek duyarlılık (örneğin yüksek empati, aşırı uyarılabilirlik).
- Erken çocukluk döneminde stres hormonu olan kortizolün sık salgılanması.
- Bağlanma bozuklukları: Güvensiz veya kaotik ebeveynlik deneyimleri.
Psikolojik Yatkınlık
- Sürekli “iyi olmalıyım”, “güçlü görünmeliyim” inançlarıyla duyguları bastırma eğilimi.
- Sınır koyamama, “hayır” diyememe.
- Geçmişte çözülmemiş yas veya kayıp deneyimleri.
Bu özellikler kişiyi daha kırılgan hale getirir; küçük bir olay bile “eski bir yaranın tetiklenmesi” gibi hissedilebilir.
Travmadan İyileşme Mümkün Mü?
Kesinlikle evet. Travma, beyinde “donmuş” bir enerji gibidir. Güvenli bir terapötik ortamda (örneğin psikodrama, EMDR, somatik deneyimleme, içsel çocuk çalışmaları gibi yaklaşımlar) bu enerji çözülür; beden yeniden “şimdi”ye döner. İyileşme, geçmişi silmek değil; geçmişin bugün üzerindeki gücünü azaltmaktır. Yani travmanın hatırlanması değil, yeniden düzenlenmesi mümkündür.
